Topraklama ve paratoner sistemleri
TOPRAKLAMA SİSTEMLERİ
Yüzeysel topraklayıcılar 0,5 mt. ile 1 mt. arasında bir derinliğe yerleştirilmelidir. Bu mekanik olarak yeterli bir güvenlik sağlar. Topraklayıcının donma noktası sınırı altında kalan bir derinliğe tesis edilmesi tavsiye edilir.
Bu yönetmeliğe uygun olarak topraklanmış ve inşaatın bir birimini oluşturan metal iskelet, bu iskelete doğrudan bağlanan toprak bölümleri için topraklama iletkeni olarak kullanılabilir. Sonuç olarak, bütün iskelet yapısının iletken kesiti yeterli olmalı ve bütün ek yerleri elektriksel iletkenlik ve mekanik bağlantı bakımından güvenli olmalıdır. Büyük metal iskelet yapılar, topraklama sistemine yeterli sayıda (en az iki) noktada bağlanmalıdır.
YILDIRIMIN ETİKLERİNE KARŞI TOPRAKLAMA ÖNLEMLERİ
Yıldırımdan korunma için yüksek gerilim topraklama tesisi kullanılmalıdır. Bütün aşırı gerilim koruma düzenlerinin, toprağa boşalma yolunun direnç ve endüktansı olabildiğince küçük tutulmalıdır. Bu sebeple topraklama elektroduna bağlantı mümkün olduğu kadar düz, köşe yapmadan ve en kısa yoldan yapılmalıdır.
Yapıların yıldırım etkilerine karşı koruma önlemleri için ilgili standartlara (TS 622,TS IEC 61024 ve TS IEC 60364-4-443 vb) ve diğer ilgili mevzuatta (Bayındırlık Bakanlığı Teknik İşler Şartnamesi Yıldırımlık tesisatı kısmı vb) belirtilen hususlara da uyulmalıdır.
TOPRAKLAMA TESİSLERİNDE ÖLÇÜMLER
Yeni Tesis Edilecek veya Mevcut Topraklama Tesislerinde Yapılacak Ölçümler
Toprak Özdirencinin Ölçülmesi: Toprak yayılma direncini veya topraklama empedansını önceden belirlemek amacıyla toprak özdirencinin ölçülmesi,bu direncin çeşitli derinlikler için tespit edilmesini sağlayan “Dört Sonda Yöntemi” (örneğin,Wenner Yöntemi) ile yapılmalıdır.
Dokunma Gerilimlerinin Ölçülmesi
Dokunma gerilimlerinin ölçülmesi için,akım-gerilim ölçme yöntemi kullanmak zorunludur.
Topraklama Tesislerinde Sahada Yapılan Muayeneler ve Belgelendirme
Her topraklama tesisi,kullanıcı tarafından işletmeye alınmadan önce,montaj ve tesis aşamasında,gözle muayene edilmeli ve deneyden geçirilmelidir.
Raporda ölçme işlemini yapan elektrik mühendisi (Adı,soyadı,ünvanı,Oda Kayıt no vb.) gösterilmelidir.
Global topraklama sisteminin dışında her tesisin toprak direnci hesaplanmalı ve sistematik olarak ölçülmelidir.
Çeşitli topraklama tesislerinin işletme dönemi içindeki muayene,ölçme ve denetlemelere ilişkin önerilen periyotlar aşağıda verilmiştir:
• Elektrik üretim iletim ve dağıtım tesisleri (enerji nakil ve dağıtım hatları hariç) için : 2 yıl
• Enerji nakil ve dağıtım hatları için : 5 yıl
• Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri için :
– Topraklamalara ilişkin dirençlerinin muayene ve ölçülmesi : 1 yıl
– Topraklama tesisleri ile ilgili diğer muayene,ölçme ve kontroller : 2 yıl
• Sabit olmayan tesisler için :
– Sabit işletme elemanları için : 1 yıl
– Yer değiştirebilen işletme elemanları için : 6 ay
• Parlayıcı,Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerleri ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük kapsamındaki topraklama tesisleri ile ıslak ortamlarda çalışılan işyerlerindeki topraklama tesislerinin muayene,ölçme ve denetleme periyotları bir yılı aşamaz.
Yakalama ucu (Franklin çubuğu)
Franklin çubuğu veya yakalama ucu sistemleri olarak bilinen bu yöntem basit bir metal uç, iniş iletkeni ve topraklama bölümlerinden oluşan bir yıldırımdan korunma yöntemidir. Genelde kule tarzı yerlerin yıldırımdan korunmasında kullanılan yöntemde sabit bir koruma açısı ile belirlenen bir alan korunabilmektedir. Uygulama yerleri:
• Küçük Tabanlı Kule Tarzı Yapılar
• Cami Minaresi, Deniz Feneri, Nöbetci Kulübesi v.b.
• Faraday Kafesli Yapılarda Özel Nokta Koruması
• Baca çıkıntıları, Özellikle düz çatılardaki cihazlar, Asansör kuleleri v.b…
Faraday kafesi
Faraday Kafesi ile korunmak için, korunacak bina bütün tali kısımları ile birlikte binanın en yüksek yerlerinden toprağa kadar sürekli ve kesintisiz iletken bir yol teşkil edecek şekilde sarılacaktır. Yatay bağlantılarla tamamlanan iletkenlerin oluşturduğu birçok yakalama ucuna sahip bu kafes, A ve B tip olarak tesis edilmiş bir topraklama sistemine bağlanacaktır.
Yıldırımdan korunma tesisatları yıldırım risk raporuna göre hazırlanacak projeye uygun şekilde tesis edilecek, hazırlanacak yıldırım risk raporu için koruma düzeyi Tablolardan esas alınarak belirlenecektir.
Faraday kafesi sistemi; yakalama uçları, iniş iletkenleri ve topraklama sisteminden meydana gelmektedir. Franklin çubuğu ve Faraday kafesi uygulaması için, koruma düzeylerinde bu tesisatlara karşı gelen kriterlere uygun olacaktır.
Topraklamanın genel kütlesine bilerek veya tesadüfen bağlanmış olan ana çatı üzerinde veya üst tarafındaki bütün metal çıkıntılar, yakalama uçları sistemi ile bağlanmalı ve sistemin bir bölümünü teşkil etmelidir. Yapının bazı bölümlerinin yükseklikleri, önemli miktarda değişiyorsa alçak bölümler için gerekli yakalama ucu veya yakalama uçları sistemi, kendi iniş iletkenine bağlanmasına ek olarak yüksek bölümlerin iniş iletkenlerine de bağlanmalıdır.
E.S.E. sistem (aktif) Paratonerleri
Radyoaktif paratonerlerin yasaklanmasıyla, bu paratonerlerin yerini E.S.E. (Aktif) Paratonerler almıştır.
Elektrostatik Aktif Piezoelektrik Kristalli Franklin France Paratoneri:
Franklin France paratoneri birçok yönden üstündür. Piezoelektrik kristal, tabiatta doğal olarak bulunan bazı madenlerden üretilirler. Bu nedenle de yıldırım deşarjlarından etkilenmezler ve dolayısıyla da bakım gerektirmezler. Hem pozitif hem de negatif yıldırım deşarjına karşı korunmalıdır. Montajsız veya montajlı test edebilme imkanı vardır. Fransız Atom Enerjisi Kurumu tarafından tasarımı gerçekleştirilmiş ve bu kurumdan patentlidir. 25 yıl çalışırlık ve paslanmazlık garantisinin yanında en önemli özelliği, yağmur ve elektrik deşarjından hiç etki görmemesi ve dolayısıyla bozulmamasıdır.
